علل توسعه‌نیافتگی معاملات الگوریتم

مونا حاجی علی اصغر
کارشناس بازار سرمایه
معاملات الگوریتمی (Algorithmic Trading) به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای نوین در بازارهای مالی جهان، نقش بسزایی در افزایش کارایی، نقدشوندگی و شفافیت معاملات ایفا می‌کند. با این حال، در بازار سرمایه ایران، این نوع از معاملات هنوز جایگاه مطلوبی پیدا نکرده‌اند و توسعه آن با موانع متعددی مواجه بوده است. در ادامه به بررسی مهم‌ترین دلایل این عقب‌ماندگی می‌پردازیم:
۱. ضعف زیرساخت‌های فنی و نرم‌افزاری:
بسترهای معاملاتی در بازار سرمایه ایران هنوز از نظر سرعت، ظرفیت پردازش سفارشات، و امکان اتصال پایدار API برای اجرای الگوریتم‌ها با محدودیت‌هایی روبرو هستند. این زیرساخت‌ها برای اجرای معاملات پرسرعت و پیچیده به اندازه کافی به‌روز و پایدار نیستند.
۲. نبود قوانین و مقررات شفاف و جامع:
هرچند سازمان بورس و اوراق بهادار آیین‌نامه‌هایی در خصوص معاملات الگوریتمی تدوین کرده، اما این مقررات غالباً کلی، محدودکننده و با رویکرد کنترل‌گرایانه هستند. نبود مقررات شفاف و انگیزشی باعث شده فعالان بازار به دلیل ترس از برخوردهای نظارتی، از توسعه الگوریتم‌ها اجتناب کنند.
۳. نگرانی از دستکاری قیمت و رفتارهای ناهنجار بازار:
سابقه برخی تخلفات و استفاده‌های نادرست از الگوریتم‌ها باعث ایجاد دیدگاه منفی نسبت به این ابزار شده است. به جای ایجاد سامانه‌های هوشمند نظارت بر الگوریتم‌ها، راه‌حل ساده اما بازدارنده‌ای چون «ممنوعیت یا محدودسازی گسترده» اتخاذ شده است.
۴. کمبود نیروی انسانی متخصص و فرهنگ‌سازی ناکافی:
معاملات الگوریتمی نیازمند دانش ترکیبی در حوزه مالی، برنامه‌نویسی، علم داده و هوش مصنوعی است. اما در بازار سرمایه ایران هنوز نیروی انسانی متخصص در این حوزه کمیاب است و دانشگاه‌ها و نهادهای مالی نیز کمتر در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
۵. عدم همکاری مؤثر میان نهادهای مالی و نهاد ناظر:
توسعه معاملات الگوریتمی نیازمند تعامل و اعتماد متقابل میان شرکت‌های سبدگردان، کارگزاری‌ها، نهادهای ناظر و توسعه‌دهندگان الگوریتم‌هاست. اما در عمل، فقدان این همکاری موجب شده که ایده‌ها و ظرفیت‌های نوآورانه یا اجرا نشوند یا با مانع مواجه شوند.
در حالی که بازارهای توسعه‌یافته جهان با تکیه بر فناوری، معاملات الگوریتمی را به ابزاری برای تعمیق بازار و افزایش شفافیت تبدیل کرده‌اند، بازار سرمایه ایران هنوز در ابتدای مسیر است. برای توسعه پایدار معاملات الگوریتمی، بازنگری در مقررات، ارتقاء زیرساخت‌ها، فرهنگ‌سازی، آموزش تخصصی و ایجاد بستر اعتماد میان نهادهای بازار ضروری است.